Balanıń mápleri, olardıń fizikalıq, intellektual hám ruwxıy rawajlanıwı ushın zárúr bolǵan barlıq shárt-shárayatlardı jaratıw mámleket siyasatınıń eń zárúrli ústin turatuǵın baǵdarlarınan bir esaplanadı. Bunda, balanıń jámiyette jetilisiwi, álbette, ata-anasınıń hám de atatekiniń ornı úlken.

Balanıń atatekin belgilew onıń ata-anası kim ekenligin anıqlaw arqalı sheshiledi. Ózbekstan Respublikasında balanıń atatekin belgilewdiń huqıqıy tiykarları Konstitutsiya, Ózbekstan Respublikası Puqaralıq hám Shańaraq kodekslari, “Bala huqıqları kepillikleri tuwrısında”gi Ózbekstan Respublikası Nızamı hám basqa nızamshılıq hújjetleri menen tártiplestiriledi.

Balanıń atatekin belgilew tártibi Ózbekstan Respublikası Shańaraq kodeksiniń 10 -bapta belgilengen bolıp, usı Kodeksning 60 -statyasına tiykarınan balanıń sol onadan tuwıllıǵi, yaǵnıy analıq fakti puqaralıq jaǵdayı aktların dizimnen ótkeriw organı tárepinen medicinalıq shólkemdiń hújjetlerine muwapıq, bala medicinalıq shólkemde tuwılmaǵan jaǵdaylarda bolsa, basqa dálillerge tiykarınan belgilenedi.

Hayaldıń neke dúzilgennen keyin yamasa erining ólimi, nekeden ajıratılǵanlıǵı yoxud neke haqıyqıy emes dep tabılǵanlıǵı sebepli neke tawsılǵanınan keyin úsh júz kún ishinde tuwılǵan balası nekede tuwılǵan bala esaplanadı.

Eger er-hayal ortasında neke tawsılǵanınan keyin úsh júz kún ishinde bala tuwılsa jáne bul dáwirde hayal jańa nekege kirgen bolsa, bala jańa nekede tuwılǵan esaplanadı. Bunday jaǵdaylarda burınǵı er yamasa onıń ata-anası balanıń atateki jóninde konfliktlesiw huqıqına iye.

Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerek, Bas Qomusimizda perzentler ata-analardıń atatekinen hám puqaralıq jaǵdayınan qaramastan, nızam aldında teń ekenlikleri belgilep quyilgan.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Kóp balalı shańaraq degende shańaraqta 4 dana hám odan artıq 18 jasqa tolmaǵan balası bolǵan shańaraqlar túsiniledi.

Sonıń menen birge, 4 dana hám odan artıq balalardan biri yamasa odan kóplegeni tálimdiń kúndizgi formasında (orta arnawlı hám professional, joqarı tálim) tálim mákemelerinde oqııp atırǵan sonda dada jigirma eki jasqa tolmaǵan bolsa, bul shańaraq da kóp balalı shańaraq esaplanadı.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Nızamshılıqta kóp balalı shańaraq perzentleri ushın hár qıylı, sonday-aq salıq hám jumısqa jaylasıwda jeńillikler berilgen.

Salıq jeńillikleri:

Boquvchisini joǵatǵan kóp balalı shańaraqlar salıq tólewden azat etilgen. Áke hám onadan biri yoxud olardıń hár ekewi opat etken kóp balalı shańaraqlar salıq salıw maqsetinde boquvchisini joǵatǵan kóp balalı shańaraqlar bolıp tabıladı. Boquvchisini joǵatǵan kóp balalı shańaraqlar salıq imtixanın alıw ushın Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi janındaǵı byudjetten tısqarı Pensiya fondı rayon (qala ) bóliminden málimleme alıwı kerek.

Jumısqa jaylasıwda berilgen jeńillikler:

Kóp balalı shańaraqlardıń ata-anaları xalıqtıń social mútajligi bar taypalarına kiredi. Bunda, mámleket xalıqtıń social mútajligi bar taypaların jumısqa jaylastırıw boyınsha qosımsha kepilliklerdi támiyinleydi. Yaǵnıy jumıs beretuǵınlar kóp balalı shańaraqlardıń ata-anaların rezervge qoyılǵan jumıs orınlarınǵa jumısqa qabıllawı shárt.

Tiykar:

Ózbekstan Respublikasınıń Salıq kodeksi

Ózbekstan Respublikasınıń “Xalıq bandligi tuwrısında”gi Nızamı

Balalar ózleriniń atı hám famılıyasın ózgertiw huqıqına iye. Bunda, bala 16 jasqa to'lgunga shekem onıń máplerin itibarǵa alıp, áke hám onaning birgeliktegi arzasına qaray balanıń atın yamasa oǵan berilgen famılıyanı ákesi yamasa onasining famılıyasına qaray ózgertiwge haqılı bolıp tabıladı.

Ata-ananıń balanıń atı hám famılıyasın ózgertiw haqqındaǵı arzası Puqaralıq jaǵdayı aktların atap kórsetiw organına beriledi.

Sonıń menen birge, bala 16 jasqa tolǵanınan keyin onıń atı yamasa famılıyasın ózgertiwge tek onıń razılıǵı menen jol qóyıladı.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Balanıń ata-anası bir-birinen bólek yashasa hám bala menen birge jasawshı áke yamasa ana balaǵa óz famılıyasın beriwdi qálese, qáwenderlik hám qáwenderlik organı bul máseleni balanıń máplerin hám ana yamasa otaning pikirin esapqa alǵan halda sheshiwi kerek.

Bala óz-ara nekede bolmaǵan shaxslardan tuwılǵan hám ákelik nızamlı tártipte belgilenmagan bolsa, qáwenderlik hám qáwenderlik organı balanıń máplerin itibarǵa alıp, onıń famılıyasın onaning shaqırıq etken dáwirindegi famılıyasına almastırıw ushın ruxsat beriwge haqılı.

Tómendegi jaǵdaylarda balanıń atı hám famılıyasın ózgertiwde áke yamasa onaning pikiri esapqa alınbaydı :

a) áke yamasa onaning turǵan jayın anıqlaw múmkin bolmaǵanda ;

b) ata-analıq huqıqınan juda etilgende;

d) ata-ana mámilege uqıpsız dep tabılǵanda ;

e) áke yamasa ana balaǵa támiynat beriw jáne onı tárbiyalaw minnetlemelerin orınlawdan uzrsiz sebeplerge kóre moyin tovlaganda.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Ata-ananıń moynına balalardıń huqıq hám máplerin qorǵaw júkletilgen. Ata-analar óz balalarınıń nızamlı wákilleri esaplanadı. Bunda, olar hár qanday fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar menen bolǵan munasábetlerde, sonday-aq sudta bólek kepilliksiz balalarınıń huqıq hám máplerin qorǵaw etediler.

Qáwenderlik hám qáwenderlik organı tárepinen huqıq hám minnetlemelerdi ámelge asırıw processinde ata-ana hám balalar mápleri ortasında qarama-qarsılıqlar bar ekenligi anıqlanǵan táǵdirde, áke hám ana óz balalarınıń máplerin qorǵawǵa haqılı emes.

Ata-ana hám balalar ortasında kelispewshilikler ámeldegi bolǵanda qáwenderlik hám qáwenderlik organı balalardıń huqıq hám máplerin qorǵaw ushın wákil belgilewi shárt.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Ata-analıq huqıqı sheklengen áke yamasa onaning balası menen kóriwiwi ushın ruxsat hám razılıq alıw talap etiledi.

Ata-analıq huqıqı sheklengen áke yamasa onaning balası menen kóriwiwge suddıń ruxsatı menen jol qóyıladı. Bunda, ata-analıq huqıqı sheklengen áke yamasa onaning óz balası menen kóriwiwi balaǵa unamsız tásir kórsetpesligi kerek.

Ata-ananıń bala menen kóriwishiga qáwenderlik hám qáwenderlik organınıń razılıǵı menen yamasa qáwender (qáwender) dıń, balanıń murındıq ata-anası yamasa bala turǵan shólkem administraciyasınıń razılıǵı menen jol qóyıladı.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Sudta balalar tárbiyası menen baylanıslı dawlar kórip shıǵılıp atırǵanda, balanıń qorǵawı ushın kim dawa usınılǵanlıgınan qaramastan, ishda qatnasıw ushın qáwenderlik hám qáwenderlik organı tartinishi kerek.

Qáwenderlik hám qáwenderlik organı balanıń hám de onı óz tárbiyasına beriwdi talap qılıp atırǵan shaxstıń turmıs sharayatların tekseredi hám tekseriw nátiyjelerin hám de oǵan tiykarlanǵan daw mánisine tiyisli juwmaǵın sudqa usınıwı shárt.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi

Bala jeke menshik iyesi bolıw huqıqına iye. Balanıń jeke menshikine onıń nızamda belgilengen tártipte sıy, miyraslar jol menende alǵan buyım-múlki, sonıń menen birge jeke miyneti hám isbilermenlik iskerligi nátiyjesinde asırǵan buyım-múlki kiredi.

Balanıń jeke paydalanıwındaǵı buyımları (kiyim-keshek, ayaq kiyim, islep shıǵarıw quralları, oqıw inventarları hám basqalar ) onıń jeke menshiki esaplanadı.

Balanıń isbilermenlik iskerligine qosqan aqshası hám odan asırǵan tabısı, eger bala menen ata-ana yamasa shańaraqtıń basqa aǵzaları ortasında basqasha shártlesiw bolmasa, balanıń jeke menshiki esaplanadı.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Ata-ana qarawınan juda bolǵan balalar, sonday-aq tárbiya hám emlew mákemelerinde, xalıqtı social qorǵaw mákemelerindegi balalar shańaraqqa tárbiyaǵa beriliwi múmkin.

Balalardı shańaraqqa tárbiyaǵa alıwdı qálegen shaxs qáwenderlik hám qáwenderlik shólkemleri menen kelisim halda balalardı aldınan tańlap aladı.

Balalardı shańaraqqa tárbiyaǵa beriw olardıń qálewin esapqa alǵan halda ámelge asıriladı. 10 jasqa tolǵan balalardı olardıń razılıǵı menen shańaraqqa tárbiyaǵa beriw múmkin.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi 

Shańaraqqa tárbiyaǵa berilgen balalardıń bir neshe huqıqları bolıp, bul huqıqlarǵa tómendegiler kiredi:

1) ózlerine tiyisli bolǵan aliment, pensiya, pensiya hám basqa social tólewlerdi alıw;

2) turaq-jayǵa bolǵan múlk huqıqı yamasa turaq-jaylardan paydalanıw;

3) nızamshılıqqa muwapıq turaq-jay alıw.

4) óz huqıq hám máplerin qorǵaw;

5) ata-anası hám aǵayınları menen kóriwiw.

6 ) shańaraqta balaǵa tiyisli másele hal qılınıp atırǵanında óz pikirin bildiriw.

Tiykar: Ózbekstan Respublikasınıń Shańaraq kodeksi

Bugungi kunda insonlar ko‘plab internet tahdidlariga duch kelmoqda. Bu haqda televideniye, radiolarda xabar qilinadi, gazeta va jurnallarda yoziladi, Bunday tahdidlarga esa birinchi navbatda bolalar duchor bo‘lmoqda.

Internetda bunday tahdidlarga qarshi maslahatlar, ota-onalar o‘z muammolarini muhokama qiladigan forumlar va ijtimoiy tarmoqlar kabi kurash vositalari mavjud. Shuningdek, bolaning turli xil ma’lumotlarga kirishini cheklash mumkin bo‘lgan kompyuter dasturlari ham mavjud.

Ushbu kompyuter dasturlari yordamida hal qilinadigan asosiy vazifalar:
​

• “kirish mumkin emas” toifasidagi saytlarga kirishni taqiqlash;
   
• xavfli saytlarni blokirovka qilish;
   
• kontekstli reklama va bannerlarni bloklash;
   
• bolani shubhali tanishlardan himoya qilish;
   
• xabar almashish dasturlari, ijtimoiy tarmoqlar va fayllarni yuklab olish va hokazolar ishini nazorat qilish.

Ro‘yxat bu bilan cheklanmaydi va bunday dasturlar juda ko‘p turli xil foydali funksiyalar va vazifalarni bajarishi mumkin. Ushbu dasturlarning aksariyati internetda bepul tarqatiladi.

Internetda ota-ona nazoratini o‘rnatishning faqat bitta muammosi bor, ya’ni hozirgi kunda bolalar kompyuterni ota-onalariga qaraganda ancha yaxshi biladi. Shu bois, bunda ushbu nazoratni – eng yaxshi internet-provayderlarning jihozlariga filtrlar qo‘yish orqali o‘rnatish lozim.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, dunyodagi har uchinchi ayolga hayoti davomida o‘z umr yo‘ldoshi tomonidan jismoniy tazyiq o‘tkaziladi. Turmush qurgan ayollarning 30 foizi hamrohi tomonidan zo‘ravonlik holatlariga duch kelganlari haqida ma’lum qiladi. Ayollar o‘limining 38 foizi ularning turmush o‘rtog‘i tomonidan amalga oshiriladi va zo‘ravonlikka duch kelgan ayollarning 42 foizigina muammo haqida ochiq so‘zlaydi.

Oiladagi zo‘ravonlik – bu bir inson o‘z oila a’zolaridan biri yoki bir nechtasini total nazorat ostiga olib, o‘zaro munosabatlarda to‘liq hukmronlik qilish va ularga bosim o‘tkazishga urinishi hisoblanadi. Bu jismoniy va axloqiy ustidan kulish holatlarida yoki moliyaviy holatini suiste'mol qilishda namoyon bo‘lishi mumkin. Jismoniy zo‘ravonlik jismoniy jarohatlarga olib keladi va ba'zi holatlarda hayot uchun xavf tug‘diradi.

Oiladagi zo‘ravonlik holatlari oilalarning daromad darajasi, ma’lumoti va jamiyatdagi mavqeyidan qat’i nazar, barcha ijtimoiy guruhlarda mavjud.

Bolalar huquqlarini himoya qilish sohasidagi global muammolardan biri ota-onalar tomonidan ularga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lish muammosidir.

Butun dunyo bo‘yicha bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holatlarining 40 foizi aynan oilalarda sodir bo‘ladi.

Oiladagi zo‘ravonlik asosan quyidagi holatlarda vujudga keladi:

• tez-tez takrorlanadigan holatlar: doimiy nazorat qilish va qo‘rquv hissini uyg‘otish maqsadida jismoniy, ma’naviy va iqtisodiy zo‘ravonlik qilish;
• bolaning manfaatlari va ehtiyojlarini e'tiborsiz qoldirish, ya’ni bolaga nisbatan e’tiborning yetishmasligi va uning asosiy ehtiyojlarini (oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joy, ta’lim, tibbiy yordam) o‘z vaqtida ta’minlamaslik.

Hozirgi kunda bolalar tomonidan sodir etilgan ko‘plab jinoyatlarga oilalarda vujudga kelgan janjal va nizolar sabab bo‘lib hisoblanadi.

Butun dunyoda bu kabi jinoyatlar profilaktikasi bo‘yicha katta tajriba, maxsus qonunchilik me'yorlari va bunday kishilarni reabilitatsiya qilishga doir standartlar  mavjud. O‘zbekistonda ham bu normalar rivojlanmoqda.

Qonunchlikka asosan, oiladagi zo‘ravonlik qilish bazaviy hisoblash miqdorining 10 baravaridan  20 baravarigacha miqdorda jarima solishga yoki 10 sutkagacha muddatga ma’muriy qamoqqa olishga sabab bo‘ladi. 

ESLAB QOLING!

- bolalarga nisbatan hech qanday zo‘ravonlikni oqlab bo‘lmaydi;

- ko‘pincha oilaviy muammolar er va xotin o‘rtasidagi munosabatlarda namoyon bo‘ladi va bolalar esa ushbu nizolarning guvohi va qurboni bo‘lishadi;

- zo‘ravonlik qo‘llaniladigan oilalar farzandlarida doimiy qo‘rquv hissi paydo bo‘ladi.

Hurmatli ota-onalar!

Yomon odatlaringiz orqali o‘z farzandlaringiz kelajagini xavf ostiga qo‘ymang. Bolalarga mehr ko‘rsating!

Ko‘pchilik insonlar maktab hayotdagi eng muhim bosqich, bolalar albatta yaxshi o‘qishi kerak, deb hisoblashga o‘rganib qolgan. Shu bois ba’zi ota-onalar bola holdan toyguncha darslarini bajarishni talab qilib, ularga bosim o‘tkazishadi. Aslida bajarilmagan dasrlar - bu fojia ham, halokat ham emas: asosiysi sizning bola bilan munosabatlaringiz, uning psixologik qulayligi va o‘qishga bo‘lgan qiziqishi hisoblanadi.

Bolaga “uy vazifasi” qo‘rquvini yengib o‘tishga yordam bering!

Dastlab uy vazifalarini bajarib o‘tirgan bola o‘zini yo‘qotib qo‘yishi va unga qanday kirishishni bilmasligi mumkin. Bunday holatlarda ota-onalarning vazifasi - jarayonni tashkillashtirishga yordamlashish, nimadan boshlab nima bilan tugallash kerakligini, javoblarni daftarlarga qanday yozish kerakligini ko‘rsatib berish hisoblanadi.

O‘zingizga o‘zingiz nima uchun dars qilish kerakligini tushuntiring!

Ko‘p ota-onalar darslarni bajarishni odatga aylantirishga intilishadi, biroq aksariyat bolalar buni nima uchun shunchaki bajarish lozimligini tushunishmaydi. Matematikani har kuni ko‘zda yosh bilan yechadigan bolaga "shuni qilishing shart" deyish ochiq va qiziquvchan insonni barcha yangiliklarga shubha bilan qaraydigan yopiq kishiga aylantirib qo‘yadi.

Bolani mustaqil qaror qabul qilishga o‘rgating!

Bolaga imkon qadar ko‘proq mustaqillik berishga harakat qiling. Aks holda, u yoshligidan qaror qabul qilishni bilmasligi, katta bo‘lganda bu borada hech qanday tajribaga ega emasligiga sabab bo‘ladi. Shu bilan birga, ota-ona o‘qituvchining o‘rnini bosishi kerak emas - aks holda, bolalar uyda siz yaxshilab tushuntirishingizga umid qilib, sinfda hech narsani tinglamay qo‘yishadi.

Bolaga ishoning va qaror qabul qilishni unga qoldiring - bolalar tanlovni amalga oshirish va ustuvor vazifalarni o‘zi belgilashni o‘rganishlari kerak.

G‘azablanmaslikka harakat qiling!

Ko‘pincha shunday bo‘ladiki, ota-onalar bolaga uyga vazifani tushuntirishga harakat qiladi, biroq bola tushunmaydi va ota-onaning jahli chiqadi.  Yuzaga kelgan ziddiyatlar natijasida bola xatolardan qo‘rqa boshlaydi. Aslida esa bolaning ota-onani o‘qituvchi sifatida qabul qila olmasligi tabiiy holat. Unutmang, bola bilan munosabatlaringiz dasrlardan muhimroq. Bolani ham, o‘zingizni ham qiynamay, boshqacha yondashuvlarni izlang - masalan, unga mavzuga doir videosaboqni ko‘rishni taklif qiling.

Bolaning faqat baholariga emas, hayotiga qiziqish bildiring!

Bolaning nafaqat baholariga, balki kundalik hayotiga ham qiziqish bildiring. Unga qiziq bo‘lgan predmetlar va mavzularni muhokama qiling, aks holda u o‘zini e’tibordan chetda qolgandek his qiladi. Bolani nazorat qilish emas, unga g‘amxo‘rlik qilish - maktabdagi yangiliklarga qiziqish bildirish, uni tinglash va qo‘llab-quvvatlash muhim hisoblanadi.

Bolani yomon o‘qigani uchun jazolamang!

Bajarilmagan uyga vazifa uchun jazo qo‘llash - to‘g‘ri yo‘l emas. Darslar nima uchun muhim ekanini xotirjam holda misollar bilan tushuntirishga harakat qiling. Bolada stress bo‘lishiga yo‘l qo‘ymang. Bolaning qiziqishlari va qobiliyatidan kelib chiqib, ustuvor vazifalarni belgilashga harakat qiling. Bolani ko‘proq tinglang va unga nima kerakligini tushunishga harakat qiling.

Turar joyga ega bo‘lmagan yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yilda ko‘p kvartirali uy-joylardan umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 1 xonali kvartiralar ajratiladi. 

Voyaga yetgan yetim bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan hollarda esa 50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi.

Bunda, shunday toifaga kiruvchi nogironligi bo‘lgan bolalarga kvartiralar ko‘p qavatli uylarning uchinchi qavatigacha ajratiladi.

Yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar davlat bog‘chalari va maktablarga navbatga qo‘yilmasdan joylashtiriladi.

Ular texnikum, kollej, akademik litsey yoki oliy ta’lim muassasasida o‘qiyotganda har o‘quv yilida bir marotaba o‘quv, ilmiy va badiiy adabiyotlar xarid qilish uchun hozirgi kunda 1,5 mln so‘m miqdoridagi subsidiya beriladi.

 Yetim bolalar va ota qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar o‘qishni davlat oliy ta’lim muassasalarida davom ettirganda ularga stipendiya 50 foizga oshirilgan holda to‘lanadi.

Hurmatli ota-onalar va bolalar!

Qonunchiligimizga asosan, voyaga yetmagan shaxs o‘n olti yoshga to‘lishi munosabati bilan o‘z vaqtida pasport olmaganligi uchun ma’muriy javobgarlikka tortilmaydi. 

O‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan, O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashayotgan chet el fuqarosi va fuqaroligi bo‘lmagan shaxs o‘n olti yoshga to‘lishi munosabati bilan yashash guvohnomasini o‘z vaqtida olmaganligi uchun ma’muriy javobgarlikka tortilmaydi.

O‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan chet el fuqarosi va fuqaroligi bo‘lmagan shaxs O‘zbekiston Respublikasida bo‘lish qoidalarini buzganligi, ya’ni haqiqiy bo‘lmagan hujjatlar bilan yashashi, vaqtincha propiskaning, ko‘chishning yoki yashash joyini tanlashning belgilangan tartibiga rioya etmaganligi, bo‘lish muddati tugagach chiqib ketishdan bo‘yin tovlaganligi uchun ma’muriy javobgarlikka tortilmaydi.

Hurmatli ota-onalar va bolalar!

Ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan voyaga yetmagan bolalar, shu jumladan tarbiya va davolash muassasalarida, shuningdek aholini ijtimoiy himoyalash muassasalaridagi bolalar oilalar tarbiyasiga beriladi. 

Bolalarni oilaga tarbiyaga olish ixtiyoriy bo‘lib, u vasiylik va homiylik organlari bilan bolani olish istagini bildirgan shaxslar o‘rtasida tuzilgan maxsus shartnoma asosida amalga oshiriladi.

Bolalarni oila tarbiyasiga olishni istagan shaxslar vasiylik va homiylik organlari bilan kelishilgan holda bolalarni oldindan tanlab oladi.

Ota-onalar qarovisiz qolgan bolani tarbiyaga olishni istagan fuqarolar tutingan ota-onalar deb ataladi. Bolani farzandlikka olishni xohlovchi shaxslar o‘z yashash joyidagi vasiylik va homiylik organiga tutingan ota-ona sifatida hisobga qo‘yish haqida ariza beradi.

Bolalarni oilalar tarbiyasiga berishda vasiylik va homiylik organlari:

• bolalarga bir yo‘la kiyim-bosh va poyabzal beradi;
• bolani tarbiyasiga olgan shaxsga esa bolaning ta’minoti uchun har oyda nafaqa to‘lab turadi.
•  

Oilaga tarbiyaga berilgan bolalar o‘zlariga tegishli bo‘lgan pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy to‘lovlarni olish, uy-joygalardan foydalanish hamda uy-joy olish huquqlarini saqlab qoladilar. 

Bolalarni oilalar tarbiyasiga berish ularning xohishini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. O‘n yoshga to‘lgan bolalar faqat ularning roziligi bilan oilalar tarbiyasiga berilishi mumkin

Hurmatli ota-onalar!

Quyidagi kasalliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun bog‘cha puli to‘lamaydi:

•  nutqidagi og‘ir nuqsonlar (rinolaliya, duduqlaish, bolalar afaziyasi, ruhiy-utqiy rivojlanishda orqada qolish);
•  eshitishdagi og‘ir nuqsonlar (II – IV darajadagi karlik);
•  ko‘rishdagi og‘ir nuqsonlar (ko‘zi ojizlar va g‘ilay bo‘lgan zaif ko‘radiganlar);
•  tayanch-harakatlanishidagi nuqsonlar;
•  psixik rivojlanishda orqada qolish (aqliy faoliyatining orqada qolishi va aqliy zaiflikning yengil darajasi);
•   murakkab nuqsonlar (rivojlanishida ikki va undan ortiq nuqsonlari mavjudligi);
•  sil kasalligining ilk ko‘rinishi (sil kasalligi bilan kasallangan bemor bilan bir oiladan bo‘lganlar), shuningdek sil kasalligidan keyingi tiklanish davri.

Hurmatli ota-onalar va bolalar!

Maktabgacha ta’lim tashkilotlaridagi (maktab-internatlaridagi) bolalar umumiy sonining 15 foizi doirasida “Ijtimoiy himoya yagona reestri” axborot tizimi orqali kam ta’minlangan deb e’tirof etilgan oilalar farzandlari to‘lovdan ozod qilinadi. 

Bunda, birinchi navbatda ota-onalaridan biri yoki ikkalasi I yoxud II guruh nogironligi bo‘lgan kam ta’minlangan oila farzandlariga, shuningdek, o‘rtacha oylik jami daromadi eng past darajada bo‘lgan kam ta’minlangan oila farzandlariga imtiyoz beriladi.

Boquvchisini yo‘qotgan ayollarning farzandlari belgilangan kvotadan qat’i nazar ota-onalar to‘lovidan ozod qilinadi.

Har bir bola oilada yashash va tarbiyalanish, o‘z ota-onasini bilish, ular bilan birga yashash va ularning g‘amxo‘rligidan foydalanish huquqiga ega.

Bolaning ota-onasi bo‘lmaganda, ular ota-onalik huquqidan mahrum qilinganda hamda bola ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan boshqa hollarda uning oilada yashash hamda tarbiyalanish huquqi vasiylik va homiylik organi tomonidan ta’minlanadi.

Bola otasi, onasi, bobosi, buvisi, aka-ukalari, opa-singillari va boshqa qarindoshlari bilan ko‘rishish huquqiga ega. Ota-onasining nikohdan ajralishi, nikohning haqiqiy emas deb topilishi yoki ota va onaning boshqa-boshqa yashashi bolaning huquqlariga ta’sir qilmaydi.

Ota va ona turli davlatlarda yashagan taqdirda ham bola ular bilan ko‘rishish huquqiga ega.

Ushlab turish, hibsga olish, qamoqqa olish, davolash muassasasida bo‘lish kabi holatlarga tushib qolgan bola o‘z ota-onasi va boshqa qarindoshlari bilan qonunchilikda belgilangan tartibda ko‘rishish huquqiga ega.

Oilada har qanday masala hal qilinayotganda bola o‘z fikrini ifoda etishga, shuningdek har qanday sud muhokamasi yoki ma’muriy muhokama jarayonida so‘zlashga haqlidir.

Bunda qaror qabul qilishga vakolatli bo‘lgan organlar va mansabdor shaxslar bolaning manfaatlariga taalluqli masalalarni hal qilishda bolaning fikrini, uning yoshidan qat’i nazar, ko‘rib chiqishi hamda bolaning eng ustun manfaatlaridan kelib chiqqan holda qarorlar qabul qilishi kerak.

Go‘daklar va kichik yoshdagi bolalar oziq-ovqat mahsulotlarining reklamasi quyidagi talablarga rioya etilgan holda amalga oshiriladi: 

• go‘daklar va kichik yoshdagi bolalar uchun ona sutining o‘rnini bosuvchi mahsulotlarni reklama qilishga yo‘l qo‘yilmaydi;
   
• ona sutining o‘rnini bosuvchi mahsulotlar to‘g‘risidagi har qanday axborot ona sutining, shuningdek go‘dakni olti oygacha oziqlantirishda boshqa taomdan yoki ichimlikdan, shu jumladan suvdan foydalanmasdan faqat ona suti bilan oziqlantirishning foydasi va afzalligi to‘g‘risidagi ko‘rsatmani o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak;
   
• bola hayotining birinchi yili mobaynida uning ratsioniga kiritilgan qo‘shimcha ovqat mahsulotlari reklamasida bunday mahsulotlar qo‘llanilishining yoshga doir cheklovlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar hamda mutaxassislarning maslahati zarurligi haqidagi ogohlantirish bo‘lishi kerak.